System emerytalny w Polsce wyklucza możliwość dziedziczenia kapitału emerytalnego. I zasada ta nie zostanie zmieniona w najbliższym czasie. W artykule prezentujemy opis systemu w jednym z pism rządowych przesłanych emerytce, która postulowała reformę systemu emerytalnego. Emerytka proponowała rządowi rozszerzenie możliwości dziedziczenia np. przez wdowy kapitału emerytalnego. Emerytce chodziło o środki zgromadzone na subkoncie, ale jej pismo otwarło szerszą dyskusję – „Dlaczego w zasadzie przepada 550 000 zł zgromadzonych na koncie emerytalnym zmarłego mężczyzny po 30 latach pracy?”. Wnioski są smutne dla emerytów - "ZUS nie odda 550 000 zł kapitału emerytalnego. Na otarcie łez renta rodzinna albo renta wdowia".
Przepada bo system emerytalny w Polsce ma charakter repartycyjny. Określa to niepisana umowa międzypokoleniowa, czyli założenie, że młodsze pokolenia będą finansować emerytury i renty starszych.
Tak naprawdę emeryt nie ma żadnych swoich składek w ZUS. Wszystkie są dawno wydane
W systemie takim składki osób pracujących trafiają do wspólnej puli, z której na bieżąco wypłacane są świadczenia dla osób, którym przysługują one w danym momencie. Po śmierci ubezpieczonego wypłacanie świadczenia jest wstrzymywane. Podstawowym jest założenie, że pracująca część społeczeństwa bierze na siebie utrzymanie wszystkich emerytów i rencistów. Kapitał emerytalny osób pracujących nie jest gromadzony ani inwestowany, tylko na bieżąco kierowany na wypłatę emerytur i rent dla obecnych świadczeniobiorców.
ZUS nie odda 550 000 zł kapitału emerytalnego wdowie tylko innym emerytom. Na otarcie łez renta rodzinna albo renta wdowia.
Polecamy VAT 2025. Podatki część 2
Tylko część emerytury na subkoncie to rzeczywiste pieniądze emeryta
W części kapitałowej ZUSowskiego systemu emerytalnego, gdzie każdy pracownik wpłaca składki na własne konto w funduszu emerytalnym, a zgromadzony kapitał jest podstawą do obliczenia i wypłaty świadczenia (emerytury). Jedynie w tej części systemu emerytalnego zgromadzony na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym (OFE) lub na subkoncie prowadzonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych kapitał, w przypadku śmierci osoby pracującej, jest dziedziczony. Środki po zmarłym są wówczas wypłacane osobom przez niego wskazanym lub jego spadkobiercom. Zasady podziału środków zgromadzonych w OFE określają przepisy rozdziału 13 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 1113, z późn. zm.), a proces dokonywania wypłaty dla osób uposażonych z subkonta w ZUS określają przepisy art. 40e ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2025 r. poz. 350).
Ze względu na fakt, że obowiązkowy (powszechny) system emerytalny finansowany jest z bieżących składek pracujących, nie może być mowy o bezwzględnym dziedziczeniu środków, gdyż służą one sfinansowaniu świadczeń ubezpieczonych, którzy żyją dłużej. Ubezpieczenie emerytalne to bowiem ubezpieczenie od „ryzyka" długowieczności, co niezasadnym czyni dziedziczenie niewykorzystanych po zmarłym środków.
Przykład
Zmarły emeryt nie skorzystał z 550 000 kapitału emerytalnego. Zmarł dwa lata po przejściu na emeryturę. W praktyce te pieniądze przepadają. Na otarcie łez rodzina może otrzymać rentę rodzinną albo rentę wdowią. Skumulowana wartość tych świadczeń nigdy nie osiągnie kwoty 550 000 zł.
Kto może otrzymać rentę rodzinną w 2025 r. jako namiastka dziedziczenia kapitału emerytalnego
Do renty rodzinnej mają prawo członkowie rodziny osoby, która w chwili śmierci m.in. miała ustalone prawo do emerytury, albo spełniała warunki do jej uzyskania
Renta rodzinna:
1) 85% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest jedna osoba;
2) 90% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są dwie osoby;
3) 95% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są trzy osoby lub więcej.
Do renty rodzinnej ma np. prawo małżonek (wdowa lub wdowiec), który do dnia śmierci pozostawał we wspólności małżeńskiej, jeżeli:
1) w chwili śmierci małżonka miał skończone 50 lat lub był niezdolny do pracy; albo
2) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym współmałżonku, które nie ukończyło 16 lat, a jeśli uczy się w szkole – 18 lat;
3) sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej;
4) ukończył 50 lat lub stał się niezdolny do pracy już po śmierci współmałżonka, lecz nie później niż 5 lat od jego śmierci albo od zaprzestania wychowywania dzieci.
System emerytalny nie służy zabezpieczaniu interesów majątkowych członków rodziny poprzez dziedziczenie
Chodzi o zapewnienie ubezpieczonemu środków do życia po utracie przez niego możliwości zarobkowania, w związku z osiągnięciem podeszłego wieku. W fazie gromadzenia kapitału (wpłacania składek na rachunki w otwartych funduszach emerytalnych czy też na subkonto) rozwiązanie stwarzające ubezpieczonemu możliwość decydowania o sposobie zagospodarowania zgromadzonych środków po jego śmierci jest możliwe, co nie oznacza, że nie wiąże się to z kosztami dla systemu emerytalnego, a w konsekwencji dla budżetu państwa, który dotuje Fundusz Ubezpieczeń Społecznych ze względu na jego deficytowy charakter. W przypadku osób pozostających w związku małżeńskim swoboda ta jest jednak ograniczana. Przyjęto w tym wypadku, że środki zgromadzone na rachunku w OFE czy na subkoncie w ZUS są częścią wspólnego dorobku małżonków.
Warunki otrzymania renty wdowiej jako namiastka dziedziczenia kapitału emerytalnego
Rentę wdowią otrzymasz, gdy:
1) masz co najmniej 60 lat (jeśli jesteś kobietą) i 65 lat (jeśli jesteś mężczyzną),
2) do dnia śmierci Twojego małżonka (lub małżonki) pozostawałaś (lub pozostawałeś) z nim (lub z nią) we wspólności małżeńskiej,
3) nabyłaś lub nabyłeś prawo do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż w dniu, w którym ukończyłaś 55 lat, jeśli jesteś kobietą lub ukończyłeś 60 lat, jeśli jesteś mężczyzną,
4) nie jesteś obecnie w związku małżeńskim.