Mieszkanie Plus dla 9,9 mln seniorów - nowy rządowy program bez kryterium dochodowego oraz bez zmian w prawie dziedziczenia. Jakie warunki należy spełnić, aby uzyskać lokal mieszkalny?

• Jak obecnie wygląda sytuacja mieszkaniowa seniorów w Polsce? Wielu z nich codziennie zmaga się z ograniczeniami, przez co doświadcza izolacji społecznej
• Założenia nowego rządowego programu mieszkaniowego - najem senioralny
• Jakie warunki trzeba spełnić, aby uzyskać mieszkanie w ramach programu najmu senioralnego?
• Seniorzy odzyskają samodzielność. Czy najem senioralny zakończy proceder wyłudzenia mieszkań od osób starszych?
• Kiedy nowy program wejdzie w życie?

Jak obecnie wygląda sytuacja mieszkaniowa seniorów w Polsce? Wielu z nich codziennie zmaga się z ograniczeniami, przez co doświadcza izolacji społecznej

Wraz z wiekiem wielu seniorów traci sprawność fizyczną. Codzienne czynności, takie jak robienie zakupów, spacerowanie czy schodzenie po schodach, stają się coraz trudniejsze. Osoby mieszkające w budynkach bez wind lub z innymi barierami architektonicznymi często są uwięzione we własnych domach, co sprzyja izolacji, pogorszeniu stanu zdrowia i przyspieszonej utracie samodzielności.

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) wynika, że aż 30% osób powyżej 60. roku życia mieszkających w miastach zajmuje lokale niedostosowane do ich potrzeb – przede wszystkim z powodu barier architektonicznych, takich jak mieszkania na wysokich piętrach w budynkach bez wind. Na wsiach z kolei około 10% seniorów mieszka w miejscach o słabej infrastrukturze – z dala od sklepów, aptek i z ograniczonym dostępem do transportu publicznego.¹

Założenia nowego rządowego programu mieszkaniowego - najem senioralny

Najem senioralny ma umożliwić seniorom zamieszkanie w wygodnym i bezpiecznym mieszkaniu, które nie ogranicza ich samodzielności. Nowe rozwiązanie opiera się na współpracy z rządu z gminami. Seniorzy, którzy mają własne mieszkanie, będą mogli:

• wynająć swoje mieszkanie gminie,
• a w zamian zamieszkać w mieszkaniu z zasobu gminy, dostosowanym do potrzeb osób starszych (np. bez barier).

Co ważne:

• senior zachowuje prawo własności swojego mieszkania – nie musi go sprzedawać ani przekazywać,
• po rezygnacji z najmu senioralnego, mieszkanie wraca do właściciela,
• a w przypadku śmierci – mieszkanie wchodzi w skład spadku.

W odróżnieniu od zwykłych umów najmu mieszkań komunalnych, seniorzy nie muszą spełniać kryteriów dochodowych, ponieważ celem jest nie pomoc finansowa, ale wsparcie w codziennym życiu i zachowaniu niezależności.

Dzięki temu rozwiązaniu starsze osoby, które nie mogą samodzielnie funkcjonować w swoich dotychczasowych mieszkaniach, będą miały szansę na godne i samodzielne życie w nowym miejscu – bez konieczności przeprowadzki do domu opieki.

Jakie warunki trzeba spełnić, aby uzyskać mieszkanie w ramach programu najmu senioralnego?

Celem najmu senioralnego nie jest wsparcie dochodowe, lecz pomoc w codziennym funkcjonowaniu osób starszych. Dlatego projekt nie przewiduje żadnych kryteriów dochodowych.

Szczegóły programu nie są jeszcze znane, jednak ze względu na jego charakter kluczowym kryterium kwalifikacji będzie sytuacja mieszkaniowa seniora – w szczególności zamieszkiwanie w lokalu niedostosowanym do potrzeb osoby starszej.

Seniorzy odzyskają samodzielność. Czy najem senioralny zakończy proceder wyłudzenia mieszkań od osób starszych?

Seniorzy znajdujący się w trudnej sytuacji mieszkaniowej często, chcąc zapewnić sobie jakiekolwiek - podstawowe warunki do życia, decydują się na zawarcie umowy dożywocia. Polega ona na tym, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości, nabywca zobowiązuje się do zapewnienia zbywcy dożywotniego utrzymania. Oznacza to, że senior oddaje swoje mieszkanie lub dom w zamian za możliwość zamieszkania z nabywcą wraz z zapewnieniem mu m.in. wyżywienia, odzieży, opieki medycznej, a po śmierci – godnego pochówku.

Zdarzają się jednak sytuacje, w których dalsze wspólne zamieszkiwanie staje się niemożliwe – np. z powodu konfliktu, trudnych warunków czy pogarszającego się stanu zdrowia seniora. W takim przypadku nabywca nieruchomości może wystąpić do sądu o przekształcenie obowiązków wynikających z umowy dożywocia na dożywotnią rentę. Co więcej, w ramach tej samej umowy, nabywca może – jeśli nie jest w stanie zapewnić odpowiedniej opieki – skierować seniora do Domu Pomocy Społecznej (DPS).

Tymczasem wiele z tych dramatycznych decyzji mogłoby być unikniętych, gdyby starsze osoby miały możliwość zamieszkania w lokalach dostosowanych do ich potrzeb. Dla wielu seniorów mieszkających w nieprzystosowanych mieszkaniach – umowa mowa dożywocia jest jedynym wyjściem. Według rządu, wprowadzenie takich rozwiązań jak najem senioralny mogłoby skutecznie zapobiegać sytuacjom, w których osoby starsze czują się zmuszone do oddania swojego mieszkania w zamian za podstawowe warunki życia.

Kiedy nowy program wejdzie w życie?

Obecnie trwają prace nad projektem ustawy w Ministerstwie ds. Polityki Senioralnej. Osobą odpowiedzialną za przedłożenie projektu Radzie Ministrów jest Marzena Okła-Drewnowicz - Minister do spraw Polityki Senioralnej. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to II kwartał 2025 roku.

Po zakończeniu prac rządowych projekt trafi do podpisu nowego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – Karola Nawrockiego. To właśnie od jego decyzji będzie zależeć, czy ustawa wejdzie w życie, czy zostanie zawetowana.

Warto pamiętać, że prezydenckie weto ma charakter całościowy – Prezydent nie może zakwestionować jedynie wybranych przepisów ustawy, lecz musi odrzucić ją w całości lub podpisać w niezmienionej formie. Jednocześnie, Prezydent – korzystając ze swojej konstytucyjnej inicjatywy ustawodawczej – może zaproponować własny projekt ustawy, np. dotyczący ochrony seniorów przed wyłudzeniami lub innymi formami nadużyć.

¹Sytuacja osób starszych w Polsce w 2023 r. - Raport GUS z 2023 r.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 2024 poz. 1061)

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483)